BÜLENT KAÇIN’LA ‘SELCUKLU HATUNLARI’ KİTABINI KONUŞTUK
Trakya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi sekreterliği görevini 2013 yılından buyana sürdüren Bülent Kaçın’la, Büyük Selçuklu Devleti’nin hanedan mensuplarının siyasî evliliklerini araştırdığı Selçuklu Hatunları isimli kitabını konuştuk.
“1978 yılında Edirne’de doğan Bülent Kaçın, İlk ve orta öğrenimini Edirne’de bitirdikten sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nü bitirdi. Yüksek lisansını 2004 yılında Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü’nde “Büyük Selçuklu Devleti’nde Hanedan Üyelerinin Evlilikleri” adlı çalışmasıyla bitiren Kaçın; on üç yıl çeşitli okullarda öğretmenlik yaptıktan sonra 2013 yılından itibaren,Trakya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde “fakülte sekreterliği” görevini yapıyor. Selcuklu tarihine olan büyük ilgisi ve araştırmacı ruhuyla yaptığı çalışmalarını ilginç bulan hocaları Yrd.Doç.Dr. Sadi Kucur veYrd.Doç.Dr. İsa Kayaalp’in de teşvikleriyle, yüksek lisans tezini kitap formatına çevirmeye karar veren Bülent Kaçın, ortaya çıkan “Selçuklu Hatunları” kitabına bakınca çok da iyi bir karar vermiş”diyorum...Hamza Yasa.
Edirne Olay Gazetesi:Tarihin derinliklerine inerek yaptığınız araştırmalarla ortaya çok güzel bir eser çıkartmışsınız.Selçuklu Hatunları kitabını yazmaya nasıl karar verdiniz?
Bülent Kaçın;Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü’nde “Büyük Selçuklu Devleti’nde Hanedan Üyelerinin Evlilikleri” adlı çalışma ile Yrd.Doç.Dr. Sadi Kucur hocamın danışmanlığında yüksek lisansımı tamamlamıştım . 2014 yılının Nisan ayında tezimi okuyan üniversitemizin hocalarındanYrd.Doç.Dr. İsa Kayaalp’in teşviki ile tezimin kitaplaştırılmasına karar verdik. Uzun ve hummalı bir çalışma sürecinden sonra yüksek lisans tezini “tez” formatından, “kitap” formatına uygun hale getirdik. 2017 yılının Ocak ayında eskilerin deyimi ile “kisve-i tab‘a” büründü. Bu süreçle ilgili olarak şunu söyleyebilirim. Sadi KucurHocam’la “Büyük Selçuklu Devleti’nde Hanedan Üyelerinin Evlilikleri” adlı çalışmayı “yüksek lisans” tezi olarak tamamlarken; İsa Kayaalphocam ile de Selçuklu Hatunları adını verdiğimiz çalışmayı “doktora” tezi gibi kapsamlı bir çalışma haline getirip tamamladık.
Edirne Olay Gazetesi:Niçin “Selçuklu Hatunları”?Sizden önce bu konuyla ilgili başka çalışma yapan var mı?
Bülent Kaçın:Zekeriya Kitapçı’nın “Abbâsî Hilâfetinde Selçuklu Hâtunları ve Türk Sultanları” adlı bir çalışması var. Fakat Kitapçı Hoca Selçuklular ile Abbâsî halifeliği arasındaki evlilikleri incelemiş ve Selçuklu hatunlarının hepsini kapsayan bir çalışma değil. Büyük Selçuklu tarihi ile ilgili yapılan çalışmalarda da hanedan üyelerinin evlilikleri hakkında genel bilgiler verilmiş, fakat bu konu üzerinde ayrıntılı bir şekilde durulmamış.
Bunun en önemli sebeplerinden biri, siyasî tarih çalışmalarında evliliklerin tâli bir konu olarak görülmesi ve evlilikler üzerinde gerekli hassasiyetin gösterilmemesidir. Hiç araştırılmayanı araştırmak ve bilinmeyenleri ortaya çıkartmak arzusu beni bu konuda çalışmaya itti. Böylece bu araştırma sayesinde Selçuklu hanedan üyelerinin yaptıkları evliliklerle ilgili kaynaklarda yer alan pek çok bilgiyi bir araya getirerek tahlil etme imkânı buldum. Onların evlilikleri hakkında bilinmeyen veya yanlış bilinen bazı hususları gün yüzüne çıkartmaya çalıştım.
Edirne Olay Gazetesi: “Selçuklu Hatunları” çok ilginç bir kitap ismi olmuş. Sanki içinde bir hüzün barındırıyor... Niçin kitabınıza böyle bir isim verdiniz?
Bülent Kaçın:Evet, burada her şeyi bu başlıkla ifade etmek zor. Konu bağlamında görülürse daha iyi olur tabii. Ancak şu kadarını söyleyebilirim ki kitapta, Büyük Selçuklu Devleti’nin sultanlarının, onların kız ve erkek çocukları ile bunların dul eşlerinin hanedan içi, komşu hanedanlarla, câriyelerle, devlet adamlarıyla ve mensubiyetini bilmediğimiz hatunlarla yaptıkları evlilikler kitabın esas konusunu oluşturmaktadır. Burada söz konusu olan bu evlilikler, birçok gizemi bünyesinde barındırıyor tabiiki...
Ayrıca kitapta, Selçuklu hanedan mensuplarının kimlerle niçin evlendikleri, evlilik hayatları ve evliliklerinin sonucunda neler elde ettikleri, devletin siyasî beklentilerinin ne düzeyde gerçekleştiği gibi hususlar üzerinde de çok detaylı çalışmalar var...
Edirne Olay Gazetesi: O zaman şöyle diyebilirmiyiz?Selçuklu hanedan mensuplarının evlilikleri normal evlilikler değil...Sebeplere dayalı olarak yapılan evlilikler... Bu anlamda Selçuklu hanedan mensupları hangi amaçlarla kimlerle evlenmişlerdir?
Bülent Kaçın:Selçuklular genellikle Abbâsî, Gazneli, Karahanlı gibi kendilerine statü bakımından denk hanedanlardan eş seçmelerinin yanı sıra Mezyedî, Kâkûyî, Ukaylî, Bâvendî, Ahvaz ve Basra Emirliği, Nîmrûz Melikliği gibi bölge emirlikleri ile de akrabalık bağı kurmuşlardır. Selçuklular bu mahallî hanedan mensupları ile yaptıkları evliliklerle onların hâkimiyet sahalarında kendilerine olan tâbiyetlerinin devam etmesini amaçlamışlardır. Hz. Muhammed’in soyundan gelen Abbâsîler ve Efrâsiyâb soyundan gelen Karahanlılar ile akrabalık bağı kurmaya ayrı bir özen gösterdikleri görülmektedir.Selçuklular’ın önceleri bu hanedan üyeleriyle evliliği talep eden taraf iken, siyasî ve askerî bakımdan güçlendikleri zaman ise Abbâsîler ve Karahanlılar onlarla evliliği talep eden taraf olmuşlardır.
Selçuklular’ın iyi ilişkiler kurmak, mevcut ilişkileri pekiştirmek, bozulan ilişkileri düzeltmek, toprak kazanmak, ittifak kurmak, muhtemel bir tehlikeyi önlemek, itibar ve otoritelerini arttırmak amacıyla siyasî evlilikler yapmalarının yanı sıra câriyelerle de siyasî amaç taşımayan evlilikler yaptıkları görülmektedir. Câriyeler ikbal peşinde koşmadıkları için Selçuklu hanedan mensupları bu tür evliliklerde daha mutlu olmuşlardır.
Edirne Olay Gazetesi:Selçuklu hanedan mensupları bu evliliklerde amaçlarına ulaşabilmişler mi?
Bülent Kaçın:Selçuklular’ın yaptıkları siyasî evliliklerden genellikle istedikleri neticeleri elde ettiklerini söyleyebiliriz. Ancak onların Abbâsîler, Gazneliler ve Karahanlılar gibi denk siyasî teşekküllerle yaptıkları evlilikler, genellikle devletler arasında yaşanan güç mücadelesinden olumsuz yönde etkilenmiş; bunların dışındaki evliliklerde ise taraflar arasında güç mücadelesinin ciddi anlamda yaşanmaması sebebiyle beklentilerini elde ettikleri görülmektedir.
Edirne Olay Gazetesi:Tarihin her döneminde kadınların devletlerin hayatında çok önemli rol üstlendikleri bir gerçektir. Bu gerçekten hareket edersek, Selçuklu hatunları içerisinde de bu mânadaön plana çıkan hatunlar var mıdır?
Bülent Kaçın:Selçuklu öncesindeki Türk devletlerindeki hatunlarda olduğu gibi Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey’in eşi Altuncan Hatun, Alparslan’ın eşi Seferiye Hatun, Melikşah’ın eşleri Terken, Zübeyde ve Seferiye hatunlar, Muhammed Tapar’ın eşi Gevher Hatun, Sencer’in eşi Terken Hatun siyasî ve sosyal hayatta ön plana çıkarak devlet yönetiminde önemli görevler ifa etmişlerdir. Selçuklu hatunları içerisinde bu özelliği ile en fazla öne çıkan ismin Batı Karahanlılar’ın ilk hükümdarı Tamgaç Han’ın kızı Terken Hatun olduğunu söyleyebiliriz.
Edirne Olay Gazetesi:Terken Hatun’un daha sonraki dönemlerde veya Osmanlı’da karşılığı var mıdır? Varsa kim ya da kimlerdir?
Bülent Kaçın:Melikşah’ın eşi Terken Hatun’un Osmanlı’daki karşılığının Kanûnî Sultan Süleyman’ın eşi Hürrem Sultan olduğunu söylemek mümkün. Her ikisi de devletin en parlak dönemini yaşatan sultanların eşidir. Her ikisi de devlet işlerinde kendisinden önceki sultan eşlerinden farklı olarak daha fazla ön plana çıkmışlardır. Bunda hatunların kişisel özelliklerinin bir sonucu olarak eşleri üzerindeki nüfuzlarının önemi büyüktür. Terken Hatun oğlu Mahmut’un, Hürrem Sultan oğlu Mehmet’in tahta çıkması için önlerine çıkan engelleri açmak için birtakım entrikalara başvurmuşlardır. Devletin yükselme dönemlerini yaşamalarında etkili olan Vezir Nizâmülmülk ile İbrâhim Paşa’nın, eşleri olan sultanlar nazarındaki itibarlarını ortadan kaldırmak suretiyle oğullarını tahta çıkarmak maksadıyla her türlü girişimde bulunmuşlardır. Bu hususta zaten her ikisi de, devleti zayıflatmakla itham edilmişlerdir.
Edirne Olay Gazetesi: Tarihimizin önemli bir kesitine ışık tutan ve “kadın”ı merkeze alan bu araştırmanızı kitaplaştırdığınız için siz gönülden kutluyorum.Yeni çalışmalarınızı bekliyor ve başarılarınızın devamını diliyorum.
Bülent Kaçın: Çalışmamın tanıtılmasına fırsatı verdiğiniz içinben de size teşekkür ederim.Nice özgün çalışmalarda buluşmak umuduyla Edirne Olay Gazetesi okuyucularını saygıyla selâmlıyorum.